لایه برداری از احداث روگذر شهید باهنر در مسیر تراموای شهر _ بخش اول
۱۸ ماه پس از روزی که کلنگ روگذرهای طرح میثاق شهرداری رشت به زمین خورد، این روزها از افتتاح دو روگذر از ۵ روگذر شهر رشت سخن گفته می‌شود؛ روگذر کوی حمیدیان با بودجه ۸۴۸ میلیارد و روگذرشهید باهنر با بودجه ۷۹۰ میلیارد ریالی از جمله پروژه‌هایی است که گفته می‌شود در ایام دهه فجر امسال به زیر بار ترافیک می‌رود.
رحیم شوقی شهردار رشت و اعضای شورای شهر ششم هنوز از افتتاح دیگر روگذرهای طرح میثاق سخن به میان نیاوردند اما گمانه زنی‌ها بر این است که بهره برداری از ۳ پروژه دیگر این طرح، موکدا به جزر و مدهای انتخابات آتی شورای شهر و نیز رویدادهای سیاسی ماههای آینده گره خورده است.
مضافا آنکه، ۳ طرح زیرگذر، روگذر و بازگشایی یک خیابان جدید در ۳ منطقه رشت با اعتبار اولیه ۱۳ هزار میلیارد ریال بزودی کلید خواهد خورد .
طی نیم قرن گذشته این نخستین بار نیست که شهرداری متولی پروژه‌هایی است که در آن گمانه‌هایی از کژتابی پروژه‌ها و مدیران شهری آن بر سر زبان‌هاست. از یکسو برگزاری مناقصه‌های غیراستاندارد و حاشیه‌های انتخاب مناقصه گر و در نهایت مجریان طرح. از سوی دیگر، جانمایی غیرکارشناسی روگذرها در چهار گوشه شهر تا بی اعتنایی به اسناد بالادستی [اگر نگوییم کنار نهادن اسناد بالادستی] از جمله مهمترین این کژتابی‌هاست.
ابداع و اجتهاد شخصی از دانش مهندسی سازه در اجرای این پروژه‌ها یکی از نادرترین تجربه احداث روگذرهای شهری را در کشور رقم زده است. مضافا بر اینکه هنوز هیچ منبع و شواهدی یافت نشده که تایید کند که اجرای شتابان طرح موسوم به میثاق تاچه حد منطبق بر مصوبه شورای عالی شهرسازی و شورای عالی ترافیک کشور است.
والا کیست که نداند گماردن مدیران مطیع و گوش به فرمان و تفویض اختیارهای کنترل از راه دور، محدود به این سازمان نیست. چندانکه در چند دهه گذشته در بسیاری از دستگاهها، این نوع مدیریت‌ها باب طبع مدیران ارشد هر دستگاهی شده که قرار است در همین چند صباح از مدیریت برای آینده خود توشه راهی از سابقه جمع کنند .
* * *
جانمایی، تراموا و شورای عالی شهرسازی
معمولا هر پروژه زیرساختی در کشور دارای پیوست‌های مطالعاتی است که توجیهات و دلایل کارشناسی ساخت آن سازه را تشریح می‌کند. از اصالت پروژه تا پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و از اثرات محیط زیستی تا پیامدهای غیرقابل پیش بینی می‌تواند مورد توجه این مطالعات باشد.
بنابراین اجرای چنین پروژه‌هایی در کنار نظرات کارشناسی و ادله‌های فنی حتما باید به پیوستی از مطالعات کارشناسی منتهی شود. این پیوست‌ها معمولا متاثر از جلسات کارشناسی شورای عالی شهرسازی کشور و گاه استان است که به همه جوانب و حواشی کار توجه دارد. کم و بیش یک بخش از مطالعات به این نتیجه منجر خواهد شد که شهروندان به تفصیل از جزییات رویکردهای نهاد متولی مطلع شده و مکانیزم محتوی مدیریت شهری را دریابند که تا در شرایط‌های خاص و تنگناهای پیش رو با نهاد شهرداری همیاری و همکاری بیشتری از خود نشان دهند.
اما اجرای روگذرهای رشت بیش از آنکه به این نوع عمق بخشی و قوام دهی پروژه‌ها توجه کرده باشد اغلب به بی‌اعتنایی مدیریت شهری به اسناد بالادستی انجامیده است. اسناد و مطالعاتی که در چارجوب طرح جامع حمل‌و نقل و ترافیک شهری تهیه و در سال ۱۳۹۴ مصوب شده است.
اجرای روگذرهای رشت بیش از آنکه به این نوع عمق بخشی و قوام دهی پروژه‌ها توجه کرده باشد اغلب به بی‌اعتنایی مدیریت شهری به اسناد بالادستی انجامیده است
این ناهماهنگی با اسناد بالادستی در شرایطی رقم خورده که احداث برخی از روگذرهای بتنی شهر اساسا منطبق بر مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و ترافیک کشور نبوده و تنها به مصوبه شورای عالی ترافیک استان بسنده شده است.
پیش از این، برخی از کارشناسان بر این باور بودند که روگذرهای دهه 80 نیز جز یک مورد – روگذر یخسازی – اغلب، جانمایی درست و دقیقی نشده اند. دست کم گره‌های ترافیکی شهر را مرتفع نساخته و در بهترین حالت از نقطه‌‌‌ای به نقطه دیگر منتقل کرده اند.
اکنون نیز در روگذرهای در حال احداث هنوز مطالعات کارشناسی به چشم نمی‌خورد که دلایل جانمایی این روگذرها را تبیین کند. اما چون مجری با واسطه این پروژه‌ها همان مجری و مدیر دهه 80 است در می‌بایست بر همان پاشنه بچرخد.
به عنوان نمونه در دوره اخیر احداث روگذرها، موضوع جانمایی آن یکی از نقصان‌های طرح میثاق است. در یک مورد، احداث روگذر شهید باهنر دقیقا در نقطه‌‌‌ای از شهر جانمایی شده که در مصوبه اسناد شورای عالی شهرسازی ایستگاه تراموا/ قطار شهری پیش بینی شده بود. خط تراموایی که از میدان گیل به سمت بافت مرکزی شهر امتداد یافته و از بافت مرکزی به سمت شمال شهر و در نهایت به فرودگاه سردار جنگل ختم می‌شود.
می‌دانیم که مطالعات طرح جامع حمل‌ونقل شهرسازی و ترافیک برای احداث تراموا در رشت حدودا ده سال به طول انجامید. پس از روی کار آمدن شورای چهارم این موضوع در کمیسیون حمل‌ونقل و ترافیک مورد بررسی قرار گرفت.
پس از کش‌وقوس‌های متعدد طرح جامع ترافیکی رشت برای نخستین‌بار در سال ۹۲ به شورای‌عالی ترافیک ارسال شد اما طرح احداث تراموا مورد تأیید شورای‌عالی ترافیک قرار نگرفت و یک‌سری پیشنهادات در خصوص این طرح مطرح شد که مجدد در سال ۱۳۹۴ شهرداری رشت برای بازنگری طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک بودجه‌ای در نظر گرفت. پس از چندین مرحله رفت و آمد در نهایت طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر رشت در خردادماه ۱۳۹۴ به تصویب شورای‌عالی ترافیک کشور می‌رسد.
احداث روگذر شهید باهنر دقیقا در نقطه‌‌‌ای از شهر جانمایی شده که در مصوبه اسناد شورای عالی شهرسازی ایستگاه تراموا/ قطار شهری پیش بینی شده بود
«امیرحسین علوی» شهردار پیشین رشت در مورد تصویب طرح تراموای شهری می‌گوید: در دوره شهرداری بنده در دهه 90، پیرو مذاکراتی که با وزارت کشور و دبیرخانه شورای‌عالی ترافیک کشور داشتیم، جلسه‌ای با شورای عالی ترافیک کشور برگزار شد. در این جلسه کلیاتی مبنی بر اینکه یکبار نیز در دوره شورای پنجم این جلسه برگزار شده بود که با مخالفت دستگاه قضایی استان، آن جلسه معطل ماند و به شورای ششم و دوره مدیریت بنده در شهرداری رسید. بعدها پس از بحث‌وبررسی در مورد کلیات این طرح، احداث تراموای رشت به تصویب شورای عالی شهرسازی و ترافیک رسید.
وی بیان می‌کند: در جلسه شورای‌عالی ترافیک کشور قرار بر این شد که ابتدا شبکه حمل و نقل و اتوبوسی رشت تکمیل و خط ویژه اتوبوس شهر احیا شوند. طبق طرح وزارت کشور تعدادی دستگاه اتوبوس در همان زمان خریداری و در همان مقطع تعدادی از آن به سیستم ناوگان حمل‌ونقل شهرداری تحویل داده شد و مابقی این دستگاهها نیز باید تحویل داده شوند که جدیداً مطلع شده‌ام در حال پیگیری است.
امیرحسین علوی شهردار پیشین رشت در مورد تناقض احداث تراموا یا قطار شهری با احداث پل روگذر باهنر می‌گوید: پس از آغاز بکار عملیات اجرایی روگذر باهنر به برخی از همکاران شورای شهر و معاونت ترافیک شهرداری رجوع کردم که آیا برای روگذر مطالعاتی دیده شده است؟ آیا این مطالعات با مطالعات تراموا منطبق شده است؟ پس از آن متوجه شدم که این مطالعات لحاظ نشده است، اما چنانچه این موضوع در مطالعات روگذر باهنر پیش بینی می‌شد، قطعاً در روند احداث تأثیرگذار بود.
در همان برهه حسب وظیفه شهروندی این موضوع را منعکس کردم، اما متأسفانه در آن مقطع پیگیری نشد. امروزه هم تا جایی که اطلاع دارم موضوع قطار شهری رشت پیگیری نمی‌شود. حتی ممکن است از دستور کار شهرداری خارج شده باشد.
البته وی تاکید دارد: کد بودجه‌ای قطار شهری انبوه بر تا سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ پایدار بوده، اگر هم از ردیف خارج شده باشد از سال ۱۴۰۲ به بعد است.
احداث تراموا مبتنی بر مطالعات جامعی است که براساس آن در ابتدای دهه ۹۰ به تصویب شورای عالی شهرسازی رسیده و در آن خدمات فنی، مهندسی و مطالعات طراحی مرحله اول و دوم سیستم تراموای شهر رشت در بخش‌های ترافیک و طراحی مسیر، زیرسازی، ابنیه فنی، روسازی، ایستگاه، دپو و پارکینگ، علائم الکتریکی و تأمین برق و سایر تجهیزات مورد نیاز برای پروژه تراموای شهر رشت، بر عهده شرکت مهندسین مشاور جامع بهرو و شرکت راه‌های طلائی البرز واگذار شده است.
طول تقریبی این تراموا [با پیش بینی مسیرهای رفت و برگشت و با محدوده شانت ابتدا و انتهای مسیر و… ] حدود ۳۲ کیلومتر برآورده شده که نقطه آغازین آن در محدوده مسکن مهر قرار دارد.
به عبارت روشن، مسیر تراموا از مجموعه مسکن مهر به سمت میدان گیل و سپس در امتداد بلوار امام خمینی (ره) به صورت مستقیم ادامه می‌یابد و در اولین تقاطع با بلوار شهید بهشتی از میدان مصلی عبور کرده و پس از میدان فرهنگ، ابتدا به تقاطع بلوار حافظ ـ خیابان مطهری (به صورت چهار راه) و سپس در امتداد خیابان امام خمینی (ره) با عبور از میدان دکتر حشمت به بافت مرکزی شهر منتهی می‌شود. سپس این مسیر در امتداد بلوار انصاری به سمت شمال شرق تا تقاطع با بلوار دیلمان در میدان نماز ادامه می‌یابد.
امیرحسین علوی: پس از آغاز بکار عملیات اجرایی روگذر باهنر به برخی از همکاران شورای شهر و معاونت ترافیک شهرداری رجوع کردم که آیا برای روگذر مطالعاتی دیده شده است؟ آیا این مطالعات با مطالعات تراموا منطبق شده است؟ پس از آن متوجه شدم که این مطالعات لحاظ نشده است
مسیر تراموا از میدان انصاری تا فرودگاه (به‌عنوان نقطه انتهایی مسیر) به‌صورت مستقیم و در امتداد جنوب غربی – شمال شرقی است که در این مسیر به میدان ولیعصر رسیده و سپس در امتداد بلوار ولیعصر و جاده رشت ـ انزلی به شمال شرق شهر و در نهایت به فرودگاه سردار جنگل منتهی می‌شود.
در حال حاضر تعداد ۲۶ ایستگاه در طول مسیر در نقاط کلیدی با قابلیت جذب مسافر پیش بینی شده است که در مطالعات مرحله اول و دوم مسیر و با توجه به بررسی‌های تکمیلی این مورد از منظر محل و تعداد، تدقیق خواهد شد. کریدور و محل اولیه ایستگاه‌های در نظر گرفته برای تراموای شهر رشت در شکل زیر نشان داده شده است.
امیر حسین علوی می‌گوید: تراموا با توجه به حجم ورودی مسافر خارج استان که در موقعیت مکانی میدان گیل غالب است، قرار بود، از این محدوده اتفاق بیفتد. در واقع از میدان گیل توزیع مسافر به سمت بافت مرکزی شهر و خروجی‌های شمال، شرق و غرب انجام و یک شاخه نیز از این سیستم حمل‌ونقل انبوه بر به سمت مسکن مهر منتهی می‌شد.
رئیس اسبق شورای شهر و شهردار پیشین رشت در مورد مطالعات این طرح اظهار می‌کند: مطالعات اولیه طرح قطار شهری رشت انجام گرفته و حتی در مقطع زمانی از شورای پنجم تصمیم بر این شد که خط اول آن را از ابتدای جاده انزلی در حوالی فرودگاه به سمت مرکز شهر انجام دهیم که بعد مورد توافق قرار نگرفت.
با اینهمه طرح احداث تراموا در بین اعضای شورا مخالفینی هم دارد. بسیاری بر این نظر هستند که هنوز برای احداث تراموا نیازمند بسترسازی زیرساختی هستیم.
« مجید عزیزی» خزانه‌دار شورای ششم و منتقد احداث روگذرهای رشت دراین‌رابطه به‌مرور می‌گوید: زیرساخت‌های شهری رشت پاسخگوی اجرای تراموا نیست. بیش از ۹۰ درصد اعضای شورای‌عالی ترافیک کشور با احداث تراموا در رشت مخالف بوده‌اند. و زمانی موافقت خود را اعلام کردند که مقدمات و بسترسازی‌های مورد نیاز انجام گیرد.
وی عنوان می‌کند: طرح جامع حمل‌و نقل و ترافیک شهر رشت الزامات دیگری را به غیراز تراموا و پل‌های بتنی برای رشت لحاظ کرده است که می‌بایست انجام می‌گرفت. بارها در نطق‌های مختلف در صحن شورای شهر به این موضوع اشاره داشته‌ام.
سماکچی: اجرای تراموا از میدان گیل تا مصلی نیازمند زیرساخت است که ما در این شهر فعلا چنین زیرساخت‌هایی را نداریم. حتی با احداث روگذر باهنر، قابلیت اجرای تراموا دیگر در این محدوده وجود ندارد
از سوی دیگر، «مهیار سماکچی» رییس کمیسیون حمل و نقل و ترافیک و عمران شورای شهر رشت و عضو موافق طرح روگذر شهید باهنر نیز می‌گوید: اجرای تراموا در رشت نیازمند زیرساخت است، که ما در این شهر فعلا چنین زیرساخت‌هایی را نداریم. در خیابان‌های این شهر ماشین‌ها به سختی رفت و آمد دارند، تراموا را کجا باید قرار داد؟! چنین زیرساختی در رشت فراهم نیست.
وی در مورد اجرای تراموا از میدان گیل تا مصلی بیان می‌کند: اجرای تراموا با احداث روگذر باهنر قابلیت اجرایی در این محدوده را ندارد.
رییس کمیسیون تخصصی شورای شهر روگذر شهید باهنر را جزء روگذرهای گره گشا در ترافیک این شهر دانسته و می‌گوید: برای شهری مثل رشت که درآمد آن ناچیز است، هزینه اجرا و نگهداری تراموا بسیار بالا خواهد بود. بعید می‌دانم در شهر رشت تا دهه آتی نیز چنین پتانسیلی داشته باشیم.
* * * *
با اینهمه، معضل جانمایی روگذرهای بتنی شهر و تناقض روگذرها با مصوبات شورای عالی شهرسازی کشور و انحراف از خط تراموا، اگر منحصر به یک نهاد و سازمان بود شاید بتوان مرحمی‌بر زخم‌ها نهاد.
اما واقعیت این است که طرح و اجرای چنین پروژه‌هایی از سوی چندین نهاد و سازمان به منصه ظهور رسیده و چشم پوشی یا حتی مسامحه دیگر نهادهای مسئول می‌تواند ما را با علامت سوال بزرگی مواجه سازد که آیا مدیریت سیستماتیک شهر واقعا راهش را گم کرده است؟ و متولی و مسئول پاسخگویی ندارد؟
نویسنده: محمد صالح زاده (روزنامه نگار و پژوهشگر مسایل شهری)
منبع: پایگاه خبری و تحلیلی مرور گیلان
انتشار در تاریخ ۸ بهمن ۱۴۰۳
گزارش؛اگزمای شهری،گریبانگیر ساختمانهای رشت
طبقاتی شدن بی حد و حصر جامعه
